In mijn DVD box van BTTF zit o.a. een hele reeks extra’s. De meeste zijn making off-reportages of trailers uit de periode dat de films werden gelanceerd. Een paar zijn ook terugblikken. Bob & Bob (Gale Zemeckis respectievelijk) geven interessante commentaar op hun oorspronkelijke plannen en waarom het uiteindelijk allemaal toch zo anders uitdraaide. Het geeft mijn inziens vooral aan dat films maken niet iets is voor mensen met gevoelige zenuwen of een pathetische hang naar zekerheid.
Maar soms kom je wel degelijk iets te weten over hun werkprocédé en als we Bob Gale mogen geloven, zou hij op het idee zijn gekomen om iets met tijdsreizen te doen op basis van een soort school smoelboek van zijn vader uit de jaren ’50. Goede ideeën onstaan soms door eenvoudige vragen te stellen en Gale vroeg zich dus af hoe hij het zou hebben gevonden om op school te zitten in de jaren ’50. Toen landelijk Amerika er nog glanzend en succesvol uitzag, de hekjes van de gemeente nog jaarlijks een lik verf kregen en je naar school ging in een splinter nieuw gebouw, een tastbaar resultaat van Roosenvelt’s New Deal.
Dat is dus wat je ook ziet in de film: een plaatje van een Hill Valley uit de jaren ’50 vs een afgetrapt, onder de grafiti gespoten, met sexcinema’s doordesemd stuk wrakhout uit de jaren ’80. De oliecrisis is haast tastbaar aanwezig, inclusief de gesponorde zitbankjes, toonbeeld van een lege gemeentekas. Maar voor de rest leefden de mensen 30 jaar ervoor grotendeels hetzelfde leven als in de jaren ’80. Tenminste wanneer je de film mag geloven. De technologie loopt achter, er zitten wat meer kinderen aan het avonddis, dat er ook gezonder uitziet en populaire cultfiguren uit de jaren ’60 zoals John F. Kennedy of Clint Eastwood zijn nog notoir onbekend. Tot daar zo ongeveer de verschillen.
Maar ondanks het feit dat de twee Bobs zelf aanhalen hoe onleuk iemand uit de jaren ’80 het zou vinden, als hij of zij zou worden teruggeflitst naar den jaren ’50, ziet de jeugdcultuur in de film er echt wel uit als een betere copie uit van mijn eigen jeugdjaren. Je zit op een gender gemengde staatsschool, je hokt samen op café over de middag, er wordt stiekum gerookt en sterke drank binnengesmokkeld tijdens de schoolfuif. Je mag verdraait, als jonge jongen zelfs blijven logeren van de ouders van een meisje in haar eigen slaapkamer. En dat, kan ik je verzekeren, maakte echt wel niemand uit mijn omgeving mee in het België van de jaren ’80! Ik bedoel maar: hier klopt iets niet.
En dat merk je niet alleen aan de voortdurende modeshow die wordt opgevoerd. Marty en Biff dragen All Stars en voor de rest is het één langerekte Levi’s 501 reclame – maar met name aan het gedrag op en rond de dansvloer. In de echte njaren ’50 zou dat er heel wat saaier en strakker hebben uitgezien. Dansers netjes in twee rijen, jongens en meisjes elk aan hun kant van de dansvloer. Meisjes vergezeld van hun chapperonnes (niet zelden hun moeder of tante), jongens strak in het pak, mét das en gesteven kraagje, en scheiding met brilcrème. Verplicht. Elke dans ligt bij voorbaat vast en wordt ook formeel aangekondigd door een belegen animator. En zo’n beetje slungelachtig in je eentje staan shaken zoals vader George Mc Fly doet voor hij zich naar buiten begeeft om Biff een optater te verkopen: vergeet het. Dansen was per definitie koppeldansen en als je niet danste bleef je weg van de dansvloer. That’s the rule and no questions asked!
Maar hoe halen ze het dan in hun hoofd om het er zo ‘los’ te laten uitzien? Dat heeft naar mijn gevoel vooral te maken met de inspiratie van de regisseurs. Er zitten bijvoorbeeld opvallend veel quotes uit Rock Around the Clock (over de doorbraak van Bill Hailey and the Comets) in de eerste BTTF. Zwarte muzikanten die spelen voor een blank publiek? Gezien de rasssensegregatie – zeker in het Zuiden van de Verenigde Staten – wellicht niet echt de norm toen. En het idee dat een deftig blank ballroom publiek rock & roll omarmt zoals in de “Johnny Be Good” scène, lijkt me persoonlijk ook behoorlijk vergezocht.
Met andere woorden, de twee Bob’s namen op vlak van historische authenticiteit hun wensen nogal voor werkelijkheid. En eigenlijk zie je telkens weer hetzeflde gebeuren: men eigent zich een iconisch dansbeeld toe, dat men vervolgens overgiet met een sausje van eigen vinding. Het gaat daarbij vooral om een projectie vanuit het eigen referentiekader. Bij dans valt dat des te harder op, omdat het als meest immateriële van alle kunstvormen, zo gevoelig is voor verandering.
In feite kun je het wel vergeten om exact te willen dansen zoals vroeger. De danspasjes of de kledij zijn sowieso al aartsmoeilijk precies te kopiëren en dan heb ik het nog niet over context en betekenis voor de dansers zelf. In de jaren ’50 was dansen vaak het enige lichaamlijke contact dat je met een persoon van het andere geslacht mocht en kon hebben tijdens je jeugdjaren. Niet verwonderlijk dat zo’n beladen gebeurtenis enkel plaatsvond onder zeer gecontroleerde omstandigheden en vaak gepaard ging met het nodige angstzweet. Het kon bij gelegenheid ook vrij heftig exploderen in uitbundige agressie. En laat die perfect gesteven kragen, kaarsrechte ruggen en stijfdeftige danshouding van toen nu net zo bepalend zijn geweest voor de authentieke uitstraling.
Ga er maar aanstaan als regisseur. Dat wil je dus niet, zo’n strakke, saaie boel met emotioneel geblokeerde ado’s die zich zichtbaar slecht in hun vel voelen. Doe dan maar liever een soortement spontane retro jeugdfuif. Zoals je die ook daadwerkelijk in de film te zien krijgt. Plakt veel beter op pellicule. Veel beter.
Beeldgebruik:
Dansers in de jaren 40: Buffalo University Library